İşlenmiş gıdalarda yaygın şekilde kullanılan katkı maddeleri, ürünlerin raf ömrünü uzatmak ve tat, doku ve görünüm açısından istenilen kaliteyi korumak amacıyla tercih edilir. Peki, bu katkı maddeleri gerçekte neyi ifade eder ve neden bu kadar sık kullanılır? Bu yazıda, en sık kullanılan 5 katkı maddesini ve işlevlerini inceleyeceğiz. Emülgatörler ve tatlandırıcılar gibi katkı maddelerinin hangi ürünlerde yer aldığına ve bu maddelerin sağlık üzerindeki olası etkilerine de değineceğiz.
Gıda Katkı Maddeleri Nelerdir?
Gıda katkı maddeleri, gıdalara üretim, işleme, hazırlama, ambalajlama veya depolama aşamalarında eklenen doğal ya da sentetik maddelerdir. Bu bileşenler, gıdanın kalitesini korumak, güvenliğini sağlamak veya istenen teknolojik özellikleri kazandırmak için kullanılır. Katkı maddeleri genel olarak koruyucular, renklendiriciler, aroma vericiler, emülgatör çeşitleri ve tatlandırıcılar gibi gruplara ayrılır. Avrupa Birliği, her katkı maddesini özel bir E kodu ile sınıflandırmakta ve bu maddelerin hangi miktarlarda kullanılabileceğini, bilimsel verilere dayalı olarak belirlenen yasal sınırlarla düzenlemektedir.
Tatlandırıcılar
Tatlandırıcılar, gıdalara şeker tadı vermek amacıyla eklenen doğal veya yapay bileşenlerdir. Genellikle düşük kalorili ya da kalorisiz olmaları nedeniyle diyabet hastaları ve diyet yapan bireyler tarafından tercih edilir. Aspartam, sukraloz ve stevia en bilinen tatlandırıcılardandır. Tatlandırıcılar; şekersiz içeceklerden sakıza, tatlılardan paketli gıdalara kadar pek çok üründe yaygın olarak yer alır.
Koruyucular
Koruyucular, mikroorganizmaların çoğalmasını engelleyerek gıdanın raf ömrünü uzatır. En yaygın örnekler arasında sodyum benzoat, potasyum sorbat ve nitratlar yer alır. Et ve süt ürünlerinde, konserve yiyeceklerde ve ekmek gibi unlu mamullerde sıkça kullanılır.
Doğal koruyucular arasında yer alan asetik asit (sirke) ve sitrik asit (limon tuzu), gıdaların hem mikrobiyal bozulmaya karşı dayanıklılığını artırır hem de tat kalitesini korumaya yardımcı olur.
Renklendiriciler
Ürünlerin daha çekici ve doğal görünmesini sağlamak için kullanılan renklendiriciler, tüketici tercihlerinde doğrudan etkili olabilir. Doğal kaynaklı renklendiriciler arasında beta-karoten, pancar özü ve zerdeçal gibi bileşenler öne çıkar. Sentetik olanlar ise E102 (tartrazin) vb. kodlarla tanımlanır.
Tatlılar, içecekler, yoğurtlar ve şekerlemelerde sıklıkla tercih edilen renklendiriciler, estetik görünüm kadar ürün standardizasyonu için de önemlidir.
Kıvam Artırıcılar ve Stabilizatörler
Stabilizatörler, gıdalarda kıvam ve yapı koruması sağlayan katkı maddeleridir. Jelatin ve guar gam gibi doğal bileşenler, yoğurt ve dondurma gibi ürünlerde kıvam artırıcı ve yapısal dengeleyici olarak kullanılır.
Gıda Katkı Maddelerinde Yasal Düzenlemeler
Gıda katkı maddeleri, yalnızca belirlenen yasal sınırlar çerçevesinde kullanıldığında güvenli kabul edilir. Bu sınırlar, tüketicinin sağlığını korumak amacıyla ulusal ve uluslararası otoriteler tarafından bilimsel değerlendirmelerle belirlenir.
Türkiye’de, katkı maddeleri Türk Gıda Kodeksi kapsamında düzenlenir. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın yürüttüğü bu mevzuat, Avrupa Birliği’nin (AB) EFSA (Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi) kararlarıyla büyük ölçüde uyumludur. Her katkı maddesi, güvenli kullanım dozu ve kullanım alanı bakımından detaylı şekilde tanımlanır.
Avrupa Birliği’nde, katkı maddeleri genellikle "E kodu" ile sınıflandırılır. Örneğin, E322 lesitin, E202 potasyum sorbat gibi. Bu kodlar, ilgili maddenin yetkili otoritelerce onaylandığını ve güvenlik açısından değerlendirilerek kullanımına izin verildiğini ifade eder.
ABD’de ise katkı maddeleri FDA (Food and Drug Administration) tarafından denetlenir. ‘GRAS’ (Genel Olarak Güvenli Kabul Edilen) statüsündeki maddeler, bilimsel araştırmalarla desteklenen veriler doğrultusunda tanımlanır ve belirlenen doz sınırları içinde gıda ürünlerinde kullanımına izin verilir.
Gıdalarda kullanılan katkı maddeleri hem Türkiye’de hem de uluslararası düzeyde sıkı bir mevzuat ve bilimsel kontrol sürecinden geçerek güvenli kullanım esasına göre belirlenir. Tüketiciler, ürün etiketlerinde yer alan E kodları ya da katkı maddesi adları aracılığıyla bu maddelerin denetlendiğini ve onaylandığını takip edebilir.
Gıda Güvenliği Bilinçle Başlar
Sağlıklı beslenmenin temel adımlarından biri, ürün etiketlerini dikkatle inceleyerek hangi katkı maddelerinin kullanıldığını öğrenmektir. Gıda katkı maddeleri nelerdir sorusunun cevabını bilmek, hem sağlık hem de tercih açısından önemlidir. Özellikle emülgatör ve tatlandırıcılar gibi maddeler hakkında bilgi sahibi olmak, güvenli ve bilinçli tüketimi beraberinde getirir.
TR
EN
FR
AR
RU